Afty to bolesne, płytkie nadżerki pojawiające się na błonach śluzowych jamy ustnej. Choć nie stanowią poważnego zagrożenia dla zdrowia, potrafią skutecznie utrudnić codzienne funkcjonowanie. Towarzyszący im ból i dyskomfort sprawiają, że jedzenie, picie, a nawet mówienie staje się uciążliwe. Jak zatem radzić sobie z aftami i zapobiegać ich nawrotom?
Czym są afty i jakie są ich rodzaje?
Afty to niewielkie owrzodzenia zlokalizowane na błonie śluzowej jamy ustnej, najczęściej na wewnętrznej stronie policzków, języku, podniebieniu lub dziąsłach. Zmiany mają zazwyczaj owalny lub okrągły kształt i pokryte są białawym nalotem. W zależności od rozmiaru wyróżnia się:
- afty małe (Mikulicza) – o średnicy do 5 mm, które goją się samoistnie w ciągu 7–10 dni,
- afty duże (Suttona) – przekraczające 1 cm średnicy, gojące się nawet przez kilka tygodni i mogące pozostawiać blizny,
- afty opryszczkopodobne – liczne, drobne owrzodzenia przypominające zmiany opryszczkowe, występujące zazwyczaj u dorosłych.
Najczęstsze przyczyny powstawania aft
Etiologia aft nie jest do końca poznana, jednak wśród czynników sprzyjających ich rozwojowi wymienia się m.in.:
- urazy mechaniczne, np. przypadkowe przygryzienie policzka, użycie zbyt twardej szczoteczki do zębów,
- zaburzenia odporności i choroby autoimmunologiczne,
- niedobory pokarmowe, głównie żelaza, kwasu foliowego i witaminy B12,
- stres i przemęczenie organizmu,
- predyspozycje genetyczne – afty często występują rodzinnie,
- alergie pokarmowe i nietolerancje, np. na gluten, cytrusy, orzechy,
- niektóre leki, m.in. niesteroidowe środki przeciwzapalne, beta–blokery.
Objawy towarzyszące aftom
Afty objawiają się przede wszystkim silnym bólem i pieczeniem błony śluzowej. Dolegliwości nasilają się podczas spożywania pokarmów, szczególnie kwaśnych i ostrych. Niekiedy mogą wystąpić też:
- obrzęk i zaczerwienienie wokół zmiany,
- powiększenie okolicznych węzłów chłonnych,
- tkliwość i krwawienie z owrzodzenia,
- utrudnione połykanie i mówienie,
- nieprzyjemny zapach z ust.
Skuteczne metody leczenia aft
Leczenie aft zależy od ich rozmiaru, lokalizacji i stopnia nasilenia dolegliwości. W przypadku pojedynczych, niewielkich zmian najlepiej sprawdzają się preparaty dostępne bez recepty:
- żele i płyny z chlorheksydyną, benzokainą lub lidokainą, działające antyseptycznie i znieczulająco,
- spraye łagodzące ból i przyspieszające gojenie, np. z koloidalnym srebrem, anestezyną, tlenkiem cynku,
- tabletki do ssania o właściwościach przeciwzapalnych i przeciwbólowych.
Rozległe i nawracające afty mogą natomiast wymagać leczenia pod okiem specjalisty. Lekarz zaleci wówczas:
- miejscowe kortykosteroidy w postaci płynów, żeli lub aerozoli,
- doustne leki przeciwzapalne i przeciwbólowe,
- antybiotyki w przypadku wtórnego zakażenia bakteryjnego.
Ważna jest również dieta eliminacyjna, polegająca na wykluczeniu potraw drażniących zmienioną chorobowo błonę śluzową.
Domowe sposoby na złagodzenie bólu i przyspieszenie gojenia
Dolegliwości bólowe związane z aftami można także łagodzić domowymi sposobami:
- płukanie jamy ustnej naparem z rumianku lub szałwii o działaniu przeciwzapalnym i ściągającym,
- stosowanie okładów z lodu lub schłodzonej herbaty w celu znieczulenia,
- rozpuszczanie w ustach miodu, który przyspiesza zabliźnianie się ran,
- smarowanie zmian olejkiem z drzewa herbacianego o właściwościach antyseptycznych,
- picie kefiru zawierającego bakterie probiotyczne, korzystnie wpływające na stan błony śluzowej.
Pomocna bywa także zmiana pasty do zębów na łagodniejszą, bez SLS i fluoru.
Profilaktyka – jak zapobiegać nawrotom aft?
Aby zmniejszyć ryzyko nawrotów, warto zadbać o kilka kwestii:
- prawidłową higienę jamy ustnej – regularne mycie zębów miękką szczoteczką, nitkowanie, płukanie płynami bez alkoholu,
- zbilansowaną dietę bogatą w żelazo, kwas foliowy oraz witaminy A, C i E, a ubogą w cukry proste i ostre przyprawy,
- ograniczenie stresu poprzez techniki relaksacyjne, aktywność fizyczną, odpowiednią ilość snu,
- suplementację preparatami wzmacniającymi odporność organizmu.
Istotne jest również unikanie urazów mechanicznych, np. ostrych krawędzi zębów czy źle dopasowanych protez.
Kiedy afty wymagają konsultacji z lekarzem?
Jeśli afty nie ustępują w ciągu 2 tygodni, mają ponad 1 cm średnicy lub nawracają częściej niż 2–3 razy w roku, konieczna jest wizyta u stomatologa lub lekarza rodzinnego. Podejrzewać można wówczas zaburzenia ogólnoustrojowe, takie jak:
- choroby przewodu pokarmowego (nieswoiste zapalenia jelit, celiakia),
- choroby autoimmunologiczne (toczeń, RZS, zespół Behçeta),
- alergie i nietolerancje pokarmowe,
- niedobory żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego,
- zakażenie wirusem HIV.
Lekarz zaleci wówczas dalszą diagnostykę i wdroży odpowiednie leczenie przyczynowe, które pomoże nie tylko pozbyć się uciążliwych aft, ale i zapobiec poważniejszym powikłaniom.