Morfologia krwi to jedno z podstawowych badań diagnostycznych, które dostarcza cennych informacji na temat ogólnego stanu zdrowia. Pozwala ocenić ilość i jakość podstawowych elementów morfotycznych krwi: czerwonych krwinek, białych krwinek oraz płytek krwi. Dzięki temu możliwe jest wykrycie wielu chorób i zaburzeń, często na wczesnym etapie rozwoju. Warto regularnie kontrolować morfologię, by móc odpowiednio zareagować w przypadku niepokojących zmian.
Czym jest morfologia krwi i kiedy należy ją wykonać?
Morfologia krwi obwodowej to badanie laboratoryjne polegające na analizie próbki krwi pobranej zazwyczaj z żyły pacjenta. Ocenia się w niej ilość, wielkość i wygląd poszczególnych elementów morfotycznych. Badanie to jest na tyle istotne, że wykonuje się je rutynowo przy okazji wielu wizyt lekarskich, a także w ramach okresowych badań kontrolnych.
Wskazaniem do wykonania morfologii są m.in.:
- osłabienie, zmęczenie, bladość skóry,
- skłonność do infekcji, gorączki niewiadomego pochodzenia,
- objawy niedokrwistości – duszność, kołatanie serca,
- podejrzenie anemii, chorób nowotworowych krwi,
- kontrola skuteczności leczenia chorób hematologicznych,
- monitorowanie terapii wpływającej na szpik kostny.
Zaleca się, by osoby dorosłe bez wyraźnych dolegliwości wykonywały badanie morfologii krwi raz w roku. Pozwala to odpowiednio wcześnie zareagować na ewentualne nieprawidłowości i wdrożyć działania profilaktyczne lub lecznicze.
Podstawowe parametry oznaczane w morfologii krwi
Erytrocyty – krwinki czerwone
Erytrocyty, czyli czerwone krwinki, odpowiadają za transport tlenu z płuc do tkanek. Ocenia się ich liczbę (RBC), stężenie hemoglobiny (HGB), hematokryt (HCT) oraz wskaźniki czerwonokrwinkowe: MCV, MCH, MCHC.
Nieprawidłowo niska liczba erytrocytów (RBC) może świadczyć o niedokrwistości. Jej przyczynami są m.in. niedobory żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego, utrata krwi, przewlekłe choroby nerek. Z kolei zbyt wysoka wartość RBC występuje np. w czerwienicy prawdziwej, chorobach płuc, u palaczy tytoniu.
Obniżone stężenie hemoglobiny (HGB) to kolejny objaw anemii. Natomiast podwyższony poziom HGB pojawia się w stanach odwodnienia lub w czerwienicy.
Nieprawidłowe wartości hematokrytu (HCT) również towarzyszą niedokrwistości (obniżenie) lub nadkrwistości (podwyższenie).
Zmiany wskaźników czerwonokrwinkowych MCV, MCH, MCHC pozwalają na wstępne różnicowanie rodzaju niedokrwistości i jej przyczyn (mikro–, makro– lub normocytowa, hipo–, hiper– lub normochromiczna).
Leukocyty – białe krwinki
Leukocyty to komórki układu odpornościowego, których zadaniem jest obrona organizmu przed patogenami. W morfologii ocenia się liczbę krwinek białych (WBC) oraz ich procentowy i bezwzględny udział w rozmazie (neutrofile, limfocyty, monocyty, eozynofile, bazofile).
Podwyższona ogólna liczba leukocytów (WBC) najczęściej towarzyszy infekcjom bakteryjnym i wirusowym. Może być jednak także objawem białaczki, chorób autoimmunologicznych, silnego stresu. Z kolei obniżenie poziomu WBC (leukopenia) występuje np. po chemioterapii, napromienianiu, w wirusowym zapaleniu wątroby, w chorobach szpiku.
Warto przeczytać: Afty – jak sobie z nimi radzić?
Zmiany w ilości poszczególnych rodzajów białych krwinek pozwalają wstępnie określić typ infekcji (bakteryjna, wirusowa, grzybicza, pasożytnicza), a także podejrzewać inne schorzenia:
- neutrofilia występuje w stanach zapalnych, urazach, zawale serca, nowotworach,
- neutropenia towarzyszy uszkodzeniu szpiku, chorobom autoimmunologicznym, niektórym infekcjom wirusowym,
- limfocytoza pojawia się w przebiegu mononukleozy, toksoplazmozy, odry, różyczki, białaczce limfatycznej,
- limfopenia może być objawem AIDS, chorób nowotworowych, autoimmunologicznych, niedoborów odporności,
- eozynofilia występuje w alergii, atopii, chorobach pasożytniczych, niektórych nowotworach,
- monocytoza towarzyszy gruźlicy, chorobom zapalnym jelita grubego, niektórym białaczkom.
Płytki krwi – trombocyty
Płytki krwi biorą udział w procesach krzepnięcia i tworzenia skrzepów. W morfologii oznacza się ich liczbę (PLT) oraz wskaźniki PCT, MPV, PDW.
Obniżenie ilości płytek (trombocytopenia, małopłytkowość) może być objawem m.in.:
- immunologicznej plamicy małopłytkowej,
- aplazji szpiku, białaczki,
- posocznicy, HCV, HIV,
- niedoborów kwasu foliowego lub witaminy B12.
Nadpłytkowość z kolei pojawia się w stanach zapalnych, po usunięciu śledziony, w nowotworach, chorobach mieloproliferacyjnych.
Interpretacja wyników badania morfologicznego
Nieprawidłowości w poziomie erytrocytów – przyczyny i konsekwencje
Zaburzenia parametrów czerwonokrwinkowych wymagają zawsze wnikliwej diagnostyki. Niedokrwistość może prowadzić do przewlekłego zmęczenia, osłabienia, spadku odporności. Wymaga ustalenia przyczyny (niedobory, utrata krwi, hemoliza, choroby przewlekłe) i wdrożenia odpowiedniego leczenia.
Nadkrwistość grozi z kolei nadmierną lepkością krwi, powikłaniami zakrzepowymi. Najczęściej towarzyszy czerwienicy prawdziwej, wymaga specjalistycznej opieki hematologicznej.
Zaburzenia ilości i rodzaju leukocytów a stan zdrowia
Podwyższona liczba białych krwinek prawie zawsze świadczy o toczącym się procesie zapalnym w organizmie. Diagnostyka powinna być ukierunkowana na znalezienie źródła infekcji i wdrożenie celowanej antybiotykoterapii w przypadku etiologii bakteryjnej. Infekcje wirusowe zazwyczaj wymagają jedynie leczenia objawowego.
Obniżona ilość leukocytów to sygnał osłabienia odporności. Przyczyny leukopenii trzeba szukać w chorobach szpiku, niedoborach odporności, działaniach ubocznych leków, zmianach nowotworowych. Konieczna jest dalsza pogłębiona diagnostyka hematologiczna.
Znaczenie zmian w ilości płytek krwi
Trombocytopenia, czyli małopłytkowość, zwiększa ryzyko krwawień. Zwraca uwagę zwłaszcza w kontekście planowanych zabiegów chirurgicznych. Jej przyczyny są bardzo zróżnicowane – od niedoborów po choroby autoimmunologiczne, zakażenia, splenomegalię. Wymaga wnikliwej diagnostyki.
Warto przeczytać: Czarny stolec – przyczyny, objawy i postępowanie
Trombocytoza, czyli nadpłytkowość, może m.in. zwiększać ryzyko powikłań zakrzepowych. Często towarzyszy chorobom rozrostowym układu krwiotwórczego. Konieczna jest dalsza diagnostyka i nierzadko specjalistyczne leczenie hematologiczne.
Szczególne wskazania do badania morfologii
Morfologia krwi u kobiet w ciąży
W czasie ciąży dochodzi do fizjologicznego obniżenia parametrów czerwonokrwinkowych. Niemniej nadmierne nasilenie anemii może świadczyć o niedoborach żelaza, kwasu foliowego lub witaminy B12. Z kolei wysokie wartości RBC, HCT, HGB grożą nadmierną lepkością krwi i wzrostem ryzyka powikłań zakrzepowych. Obowiązkowe jest monitorowanie morfologii w każdym trymestrze ciąży.
Badanie krwi u dzieci – kiedy jest niezbędne?
U dzieci morfologię wykonuje się szerzej niż u dorosłych, uwzględniając normy dla wieku. Wskazaniem są:
- nawracające lub przewlekłe infekcje,
- osłabienie, bladość, zmęczenie,
- objawy skazy krwotocznej,
- zmiany skórne o nieznanej etiologii,
- przygotowanie do zabiegów,
- monitorowanie leczenia.
Na podstawie morfologii można podejrzewać m.in. anemię, białaczkę, skazy krwotoczne, zespoły mielodysplastyczne. Odpowiednio wczesna diagnoza zwiększa szansę na skuteczne leczenie.
Dlaczego warto regularnie kontrolować morfologię?
Morfologia to „pudełko z narzędziami” lekarza pierwszego kontaktu. Wystarczy jedno nakłucie, a ilość uzyskanych informacji jest naprawdę duża. Regularne monitorowanie parametrów krwi pozwala wykryć wiele chorób we wczesnym stadium rozwoju. Pozwala to na szybkie wdrożenie diagnostyki i leczenia, co przekłada się na lepsze rokowania pacjentów.
Badanie morfologii krwi jest tanie, powszechnie dostępne i mało inwazyjne. Warto włączyć je do pakietu rutynowych badań profilaktycznych. W przypadku niepokojących objawów takich jak osłabienie, bladość, nawracające infekcje, morfologia krwi powinna być absolutną podstawą dalszej diagnostyki. Jej wyniki niejednokrotnie ułatwiają lekarzowi postawienie trafnej diagnozy. A to pierwszy krok na drodze do skutecznego leczenia i powrotu do zdrowia.